تاریخچه چای

تاریخچه چای

تحقیقات نشان می دهد که بوته چای را حدود سه هزار سال پیش از میلاد مسیح در چین می شناختند. گیاه چای و انواع آن به حالت وحشی در شمال هند در ناحیه ای به نام آسام و مناطقی مانند تونکین و لائوس می رویید. هم اکنون کشت این گیاه در چین  ،هندوستان ،ژاپن ،سیلان ،جاوه برزیل ،نواحی شمالی ایران و... و بسیاری از کشور های اروپایی رواج دارد. از نظر کاشت و مصرف چای چین اولین کشوری است که این گیاه در آنجا در حدود 270سال پیش از میلاد کشت شده و به مصرف می رسیده است مردم ایالت شان (shan) و برمه از برگ چای استفاده می کردند. آنگاه پی از آن به سایر کشور ها منتقل شده است. هم اکنون کشت چای از مدار 42 درجه عرض شمالی تا 33درجه عرض جنوبی رواج دارد. از نظر گیاه شناسی و جغرافیایی دانشمندان طبق بررسی ها و تحقیقات انجام شده مکان درختان وحشی چای را در ناحیه ای بین پونان (یکی از ایالات جنوبی چین) و شمال هند و چین و بیرمانی و شمال شرقی هنددوستان تعیین کرده اند. کشت چای از دوره یانگ تسه آغاز شده و سپس از آنجا به طرف سواحل اقیانوس آرام و آنگاه به طرف جزایر ژاپن کشیده شده است .پس از آن نیز از سمت جنوب و غرب کشت چای توسعه یافته و سپس به هنددوستان و چین و جزایر اندونزی رسیده است. تا مدت ها کشت و تولید چای تنها به کشور چین اختصاص داشت و دیگر کشور ها از وجود این گیاه و مصارف آن اطلاع چندانی نداشتند. در زمان های بسیار کهن کاهن های بودایی برای خواندن دعای بیشتر و درمان بیماری ها از چای به عنوان یک عامل تلقین دهنده خواب استفاده می کردند که البته کشت اولیه چای نیز در این معابد انجام گرفته است.

هزاران سال پیش کشاورزان چینی برگ های چای را که به صورت وحشی می رویید می چیدند و پس از پلاس کردن در معرض نور آفتاب و مالش دادن آن توسط دست آن را به وسیله حرارت آفتاب و یا زغال خشک نموده و سپس از آن استفاده می کردند. در مورد مصرف اولیه چای در ژاپن افسانه ای وجود دارد بدین صورت که کشیشی به نام بودهیدهارما(BODHIDHARMA) در هنگام مراجعت از چین به ژاپن خواب بر او غلبه کرد پس از بیدار شدن برای تنبیه خود مژه های خود را کند و روی زمین ریخت این مژه ها در خاک ریشه داد و تبدیل به درخت چای شد از آن به بعد برای مبارزه با خواب از این گیاه استفاده کردند. همانطور که بیان شد این گیاه پس از ژاپن به نواحی دیگر آسیا از قبیل اندونزی ،هنددوستان ،سیلان ،پاکستان و... منتقل شد آنگاه از حدود قرن 15کشت چای در اروپا رواج یافت به طوری که در کشور هایی نظیر انگلستان ،فرانسه هلند ،آلمان ،کشور های متحده آمریکای شمالی و روسیه  تولید چای در کشور های مشترک المنافع(شوروی سابق)از سال 1893آغاز شد. در این سال اولین بوته های چای در آذربایجان کشت شد.

از اوایل قرن بیستم چایکاری در کشور های ایران و ترکیه آغاز شد. قبل از سال 1280هجری شمسی کشت چای در ایران رواج نداشت و ایرانیان قدیم به جای چای قهوه می نوشیدند. به همین دلیل چایخاه های امروزی همان نام سنتی خود یعنی قهوه خانه را حفظ کردند. در سال 1280(ه.ش)مطابق 1901میلادی به علت علاقه دولت وقت ایران به کشت چای در کشور به مرحوم شاهزاده حاج محمد میرزا کاشف السلطنه چایکار که در زمان ژنرال کنسول ایران در هند بود ماموریت داده شد تا چگونگی کشت و کار چای و اصول چای سازی را بیاموزد. مرحوم چایکار پس از مدت ها کار و تلاش روی مزارع چای در  هند (حدود یکسال و نیم ) موفق شد اصول و فنون چایکاری را بیاموزد. پس از آن با موافقت دولت وقت هند دوهزار نهال را به ایران آورد بعد از مدت ها تلاش و تحقیق و بررسی بهترین محل کشت آن را شهرستان لاهیجان شناخت.

پس از آن مرحوم چایکار با مشقات زیاد قطعه زمینی به مساحت حدود شش جریب در اطراف لاهیجان و همچنین مقداری زمین در اطراف تنکابن یافت و شروع به کشت چای در این دوقطعه اراضی کرد که خوشبختابه از آنها چای معطر به دست آورد. مرحوم چایکار اولین شخصی بود که در ایران به کاشت این گیاه و تهیه چای خشک اقدام کرد. مرحوم چایکار بار دیگر در سن 65سالگی عازم هند و چین و ژاپن شد و متخصصینی به نام های دیلو نگزی فونچین و موچین را به استخدام دولت ایران در آورد تا چایکاری و چای سازی را به ایرانیان بیاموزند ولی متاسفانه کاشف السلطنه در مراجعت از این سفر در سال 1308 (ه.ش)روز دوشنبه 31فروردین ماه در نزدیکی بوشهر با اتومبیل شخصی خود به دره پرت شد و کشته شد.

پس از کشت چای در لاهیجان کشت این گیاه در سایر شهر های شمالی از قبیل لنگرود ،سیاهکل ،املش، رودسر، تنکابن ،رامسر و برخی از شهر های دیگر شمال رواج یافت.

در سال 1309سطح زیر کشت چای به 100هکتار رسید و در این سال اولین باغ کشاورزی در تنکابن تاسیس شد. سپس در سال 1330سطح زیر کشت آن به 10281هکتار رسید. 

منبع: گنجینه علم